Serie A, giải vô địch quốc gia Ý, tự hào với lịch sử lâu đời và danh giá bậc nhất châu Âu. Từ những trận đấu đầu tiên năm 1898 cho đến hệ thống thi đấu chuyên nghiệp hiện đại, Serie A đã chứng kiến sự thăng trầm của bóng đá, ghi dấu ấn bởi các câu lạc bộ huyền thoại, những tài năng xuất chúng và những trận cầu kinh điển làm say đắm hàng triệu trái tim người hâm mộ trên toàn thế giới. Giải đấu này không chỉ là đấu trường tranh tài đỉnh cao mà còn là nơi hội tụ của chiến thuật, kỹ thuật và tinh thần quả cảm, góp phần định hình nên diện mạo của bóng đá châu lục và thế giới. Khám phá hành trình hào hùng của Serie A, từ những bước chân đầu tiên đến vị thế vững chắc trong làng túc cầu hiện đại.
Serie A, chính thức mang tên Serie A Enilive tại Ý và Serie A Made in Italy ở thị trường quốc tế vì lý do tài trợ, là giải bóng đá chuyên nghiệp hàng đầu tại quốc gia hình chiếc ủng. Được thành lập vào mùa giải 1929-1930, Serie A kế thừa và tổ chức lại hệ thống giải vô địch quốc gia đã có từ năm 1898, chuyển sang thể thức vòng tròn một lượt toàn quốc, cùng với Serie B. Giải đấu vận hành theo hệ thống thăng hạng và xuống hạng, tạo nên tính cạnh tranh khốc liệt và hấp dẫn suốt nhiều thập kỷ qua. Lega Serie A hiện là đơn vị quản lý giải đấu, kế thừa vai trò từ Direttorio Divisioni Superiori (cho đến năm 1943) và Lega Calcio (1946-2010). 29 mùa giải từ năm 1898 đến 1929 được Liên đoàn bóng đá Ý (FIGC) công nhận tương đương với các danh hiệu Serie A sau này, khẳng định tầm vóc lịch sử của giải đấu. Ngay cả mùa giải 1945-1946, diễn ra trong bối cảnh chiến tranh thế giới thứ hai, cũng được công nhận là chức vô địch chính thức, minh chứng cho sức sống bền bỉ của Serie A.
Nổi tiếng với lối chơi kỷ luật, chiến thuật chặt chẽ và phòng ngự chắc chắn, Serie A luôn được đánh giá là một trong những giải đấu mạnh nhất thế giới. Tính đến mùa giải 2024-2025, Serie A xếp thứ hai trong bảng xếp hạng hệ số UEFA, chỉ sau Premier League (Anh) và xếp trên La Liga (Tây Ban Nha), dựa trên thành tích 5 mùa giải gần nhất tại các giải đấu châu Âu. Sự hiện diện của những câu lạc bộ hàng đầu như Juventus, Inter Milan, và AC Milan đã đóng góp không nhỏ vào uy tín và sức hút của giải đấu. Juventus, câu lạc bộ giàu truyền thống nhất Ý, đã gặt hái được nhiều thành công vang dội trên trường quốc tế, tham dự và giành chiến thắng trong các giải đấu lớn của UEFA và cả những giải đấu liên lục địa. Inter Milan và AC Milan cũng sở hữu những danh hiệu đáng kể, với AC Milan nằm trong top 3 câu lạc bộ có nhiều danh hiệu UEFA nhất, và Inter đạt cú ăn ba lịch sử vào mùa giải 2009-2010. Cùng với Roma, Napoli, Lazio, và Fiorentina, những câu lạc bộ này tạo nên “bảy chị em” (sette sorelle) huyền thoại của bóng đá Ý, thu hút các tài năng hàng đầu toàn cầu và sản sinh ra nhiều chủ nhân Quả bóng vàng.
Cúp vô địch Serie A
Lịch sử Serie A bắt đầu từ những giải đấu tiền thân, được tổ chức bởi Federazione Italiana del Football (FIF) từ năm 1898. Giải vô địch bóng đá Ý năm 1898, diễn ra tại Velodrome Humbert I ở Turin, đã chứng kiến Genoa CFC đăng quang nhà vô địch đầu tiên. Genoa thống trị giai đoạn này, giành được 5 trong 6 chức vô địch, chỉ bị AC Milan đánh bại vào năm 1901. Từ năm 1904, giải đấu được đổi tên thành Prima Categoria, với cấu trúc chia thành các nhóm khu vực, các đội thắng ở mỗi bảng sẽ thi đấu play-off để tranh ngôi vô địch. Năm 1909, FIF đổi tên thành Federazione Italiana Giuoco Calcio (FIGC), tiếp quản vị trí thống trị bóng đá Ý từ Federazione Ginnastica Nazionale Italiana (FGNI). Sự tranh cãi về số lượng đội tham dự năm 1921 dẫn đến sự ra đời của Confederazione Calcistica Italiana (CCI), tổ chức giải đấu đối lập Prima Divisione với các câu lạc bộ mạnh ở miền Bắc Ý. FIGC sau đó chấp nhận Prima Divisione làm thể thức mới từ mùa giải 1922-1923. Prima Divisione (1921-1926) được chia thành Lega Nord và Lega Sud, mỗi khu vực tổ chức play-off để tìm ra nhà vô địch, rồi hai nhà vô địch gặp nhau tranh chức vô địch quốc gia. Năm 1926, chế độ Phát xít kiểm soát FIGC, thay thế Prima Divisione bằng Divisione Nazionale, gồm Lega Nord và thêm 2 đội từ La Mã và Napoli. Divisione Nazionale vận hành với hai bảng, các đội dẫn đầu thi đấu vòng tròn một lượt để tìm ra nhà vô địch.
Năm 1929 đánh dấu bước ngoặt lớn khi bóng đá Ý được tái cấu trúc thành hệ thống phân cấp quốc gia gồm hai hạng đấu: Serie A và Serie B, với cơ chế thăng hạng và xuống hạng giữa hai hạng đấu. Internazionale, lúc đó được gọi là Ambrosiana, đã giành chiến thắng tại mùa giải Serie A đầu tiên. Sau Thế chiến thứ hai, hệ thống giải đấu Bắc-Nam của Divisione Nazionale được khôi phục một mùa giải duy nhất (1945-1946), trước khi Serie A chính thức trở lại và duy trì cho đến tận ngày nay. Danh hiệu vô địch Serie A thường được gọi là scudetto (“tấm khiên nhỏ”), bắt nguồn từ việc đội vô địch từ mùa giải 1923-1924 được phép gắn huy hiệu nhỏ hình lá cờ Ý lên áo đấu mùa giải tiếp theo. Kể từ mùa giải 1960-1961, chiếc cúp Coppa Campioni d’Italia đã được trao cho nhà vô địch, ban đầu tại trụ sở Lega Nazionale Professionisti, sau này được trao trên sân vận động sau trận đấu cuối cùng. Bước sang thế kỷ 21, Serie A chính thức tách khỏi Serie B vào năm 2009 sau cuộc bỏ phiếu của các câu lạc bộ, mở ra một chương mới cho giải đấu.
Ambrosiana vô địch Serie A 1929-1930
Thể thức thi đấu của Serie A trải qua nhiều thay đổi về số lượng đội tham dự, dao động từ 16 đến 20 đội. Một mùa giải đặc biệt (1947-1948) có đến 21 đội. Từ mùa giải 2004-2005 trở đi, con số ổn định ở mức 20 đội. Mỗi mùa giải kéo dài từ tháng 8 đến tháng 5, mỗi đội sẽ thi đấu 38 trận (hai lượt đi và về). Từ mùa giải 1994-1995, hệ thống tính điểm 3-1-0 được áp dụng. Ba đội xếp cuối bảng sẽ xuống hạng Serie B, và ba đội từ Serie B sẽ được thăng hạng lên thay thế. Về vòng loại châu Âu, dựa trên hệ số UEFA, 5 đội dẫn đầu Serie A sẽ giành quyền tham dự Champions League. Trong trường hợp các đội hòa điểm, trận play-off sẽ được tổ chức để phân định thứ hạng, áp dụng các tiêu chí như điểm đối đầu, hiệu số bàn thắng bại, và số bàn thắng ghi được.
Cho đến nay, đã có 68 đội bóng tham dự Serie A kể từ khi giải đấu được tổ chức theo thể thức hiện tại. Juventus là câu lạc bộ thành công nhất với 36 chức vô địch, tiếp theo là Inter Milan (20) và AC Milan (19). FIGC trao sao trên áo đấu cho mỗi 10 chức vô địch. Các mùa giải 1926-1927 và 2004-2005 không trao danh hiệu do các vụ bê bối liên quan đến dàn xếp tỷ số. Thành phố Turin thống trị với 43 chức vô địch (Juventus và Torino), tiếp theo là Milan với 39 chức vô địch (Inter và AC Milan). Về các kỷ lục, Gianluigi Buffon giữ kỷ lục số lần ra sân nhiều nhất (657 trận), trong khi Silvio Piola là chân sút vĩ đại nhất với 274 bàn thắng.
Juventus là CLB vô địch Serie A nhiều nhất
Về chính sách cầu thủ, Serie A từng có nhiều thay đổi trong việc hạn chế số lượng cầu thủ ngoài EU. Trong những năm 1980-1990, nhiều cầu thủ xuất sắc từ khắp nơi trên thế giới thi đấu ở Serie A. Đến giữa mùa giải 2000-2001, hạn ngạch cầu thủ ngoài EU bị bãi bỏ. Tuy nhiên, sau đó, các quy định mới về hạn ngạch được đưa ra và trải qua nhiều lần điều chỉnh. Số lượng cầu thủ ngoài EU giảm đáng kể từ 265 (2002-2003) xuống 166 (2006-2007). Quy tắc cầu thủ homegrown cũng được áp dụng, nhưng cũng có những thay đổi về số lượng cầu thủ trong đội hình. Serie A cũng vinh danh nhiều cầu thủ xuất sắc nhất thế giới của FIFA, trong đó có nhiều cái tên huyền thoại đã để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử giải đấu.
Lịch sử các lần thay đổi logo của Serie A
